Ուրբաթ օրը առավոտյան մենք՝ ճամփորդներս, ուղևորվեցինք դեպի Տավուշի մարզ: հավաքվեցինք Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու բակում, այնուհետև մասնակցեցինք ժամերգությանը և ճանապարհվեցինք:Ճանապարհին կանգառներ ունեցանք, առաջինը Սևանի ափն էր, հետո կանգնեցինք Դիլիջանում, Ջուխտակ վանք չկարողացանք բարձրանալ, մեքենա էր փակել ճանապարհը և աշխատանքներ էին կատարում: Ասեմ, որ ամբողջ ճանապարհին անձրևը չէր դադարում: Հասանք Իջևան, անձրևը դադարեց, և մենք ճանապարհին մտանք Դենդրոպարկ: Դենդրոպարկում մոտ 5000 ծառատեսակ, թփեր ու բույսեր կան, որոնք շատ յուրահատուկ էին: Հասանք հյուրանոց, արդեն երեկո էր, ընթրեցինք, խաղացինք տարբեր խաղեր մինչև ուշ, հետո քնեցինք:
Հաջորդ օրը նախաճաշից հետո գնացինք Մակարավանք: Մակարավանքում էլի եմ եղել, այնտեղ երգեցինք, քայլեցինք վանքի շուրջը, տիկին Կարինեն պատմեց վանքի պատմությունը: Հետո վարար անձրև սկսվեց, և մենք մի կերպ հասանք մեքենային ու տեղավորվեցինք, եկանք հյուրատուն, լավ թրջված էինք, փոխվեցինք, չորացանք և գնացինք ճաշելու; Ճաշից հետո դուրս եկանք զբոսնելու քաղաքում, Իջևանը շատ սիրուն ու շատ մաքուր էր, Աղստև գետը այն բաժանում էր երկու մասի, գետը շատ վարար էր: Երեկոյան ընկեր Կարինեի և ընկեր Արևիկի հետ կազմակերպեցինք քննարկումներ, որոնք շատ արդյունավետ և հետաքրքիր էին:
Երրորդ օրը առավոտյան տիկին Կարինեն մաքրության ժամ հայտարարեց, և մենք մաքրեցինք մեր սենյակները, հավաքեցինք իրերը: Նախաճաշից հետո ճանապարհվեցինք դեպի Գոշավանք: Եղանակը պարզ էր, Այնտեղ շատ մարդիկ կային, որոնք մասնակցում էին պատարագին, մենք ևս մասնակցեցինք, ստացանք օրհնություն և շարունակեցինք մեր ճանապարհը դեպի տուն: Ճանապարհին դարձյալ անձրև սկսվեց և ուղեկցեց մինև Երևան: Չնայած վատ եղանակին, մեր ճամփորդությունը գերազանց անցավ:
1.Ամառային սիրուն երեկո էր, և արեգակն արդեն թեքվում էր դեպի իր մուտքը: Մի փոքր տոթ օդին խառնվել էր մեղմ հովիկը, և զբոսնելը հաճելի էր դարձել: Հանգստյան օր էր, ծովափին շատ մարդիկ կային: Բոլորն անհանգիստ էին, և հայացքներն ուղղել էին ծովում ինչ-որ կետի: Ոչ ոք չէր ուզում բան ասել, և չէր էլ ուզում լսել ինչ- որ բան: Միայն բարձրախոսն էր անտարբեր ընդհանուր հուզմունքին և բարեխղճորեն իր գործն էր անում. զբաղեցնում էր հանգստացող հասարակությանը: Հաղորդավարը միապաղաղ ձայնով ինչ-որ բան էր կարդում և այդ ձայնը մատնում էր ձանձրույթն ու հոգնածությունը: Մակույկավարների տնակում անվերջ զնգում էր հեռախոսը, և ոչ մեկը չէր մոտենում, որ խոսեր կամ գոնե անջատեր այն:
Առաջադրանք: 1.Կետերի փոխարեն տեղադրիր համապատասխան տառը: 2. Ընդգծիր դերանունները:
2..Ո՞ր տառը նույն ձևով կմիանա բուն, սար, թուր, հուն, վար, բաց, կամ, պատ բառերին և կկազմի նոր բառեր: Ն, կ, ր, յ:
Մեր տոհմը Լոռու հին ազնվական տոհմերից մեկն է։ Իր մեջ ունի պահած շատ ավանդություններ։ Այդ ավանդություններից երևում է, որ նա եկվոր է, բայց պարզ չի՛, թե ո՛րտեղից։ Թե եկվոր է՛լ է, անհերքելի հիշատակարանները ցույց են տալիս, որ նա վաղուց է հաստատված Լոռու Դսեղ գյուղում։
Իմ հայրը, Տեր Թադեոսը, նույն գյուղի քահանան էր։ Ամենալավ և ամենամեծ բանը, որ ես ունեցել եմ կյանքում, այդ եղել է իմ հայրը։ Նա ազնիվ մարդ էր և ազնվական՝ բառի բովանդակ մտքով։ Չափազանց մարդասեր ու առատաձեռն, առակախոս ու զվարճաբան, սակայն միշտ ուներ մի խոր լրջություն։ Թեև քահանա, բայց նշանավոր հրացանաձիգ էր և ձի նստող։
Իսկ մայրս բոլորովին ուրիշ մարդ էր։ Երկու ծայրահեղորեն տարբեր արարածներ հանդիպել էին իրար։ Մայրս – Սոնան, որ նույն գյուղիցն էր, սարում աչքը բաց արած ու սարում մեծացած, մի կատարյալ սարի աղջիկ էր, ինչպես գյուղացիքն են ասում,— մի «գիժ պախրի կով»։ Նա չէր կարողանում համբերել հորս անփույթ ու շռայլող բնավորությանը, և գրեթե մշտական վեճի մեջ էին այդ երկու հոգին։ Ա՛յդ էր պատճառը, որ հայրս երբեմն թաքուն էր տեսնում իր գործը։ Շատ է պատահել, որ, մայրս տանից դուրս է գնացել թե չէ, ինձ կանգնեցրել է դռանը, որ հսկեմ, ինքը ցորենը լցրել, տվել մի որևէ պակասավոր գյուղացու կամ սարից իջած թուրքի շալակը։
Իրիկունները, երբ տուն էինք հավաքվում, մայրս անդադար խոսում էր օրվան անցածի կամ վաղվան հոգսերի մասին, իսկ հայրս, թինկը տված՝ ածում էր իր չոնգուրն ու երգում Քյորօղլին, Քյարամը կամ ո՛րևէ հոգևոր երգ։
Ահա այս ծնողներից ես ծնվել եմ 1869 թվի փետրվարի 7-ին։ Մանկությունս անց եմ կացրել մեր գյուղում ու սարերում։
Մի օր էլ մեր դռանը մայրս ճախարակ էր մանում, ես խաղում էի, մին էլ տեսանք, քոշերը հագին, երկար մազերով ու միրքով, երկաթե գավազանը չրխկացնելով, մի օտարական անցավ։
–Հասի՛ր, էդ կլեկչուն կա՛նչիր, ամանները տանք, կլեկի,– ասավ մայրս։ Խաղս թողեցի, ընկա ուստի ետևից կանչեցի։ Դուրս եկավ, որ կլեկչի չէ, այլ մեր ազգականի փեսա տիրացու Սհակն է։ Սկսեցի զրույց անել։ Տիրացուն խոսք բաց արավ իր գիտության մասին։
– Որ դուք համաձայնվեք, ինձ պահեք, ես էլ կմնամ, ի՜նչ պետք է ասեմ,– հայտնեց տիրացու Սհակը։
Գյուղումն էլ տրամադրություն կար, և, մի քանի օրից հետո, տիրացու Սհակը դարձավ Սհակ վարժապետ։ Մի օթախում հավաքվեցին մի խումբ երեխաներ, տղա ու աղջիկ շարվեցին երկար ու բարձր նստարանների վրա, եղավ ուսումնարան, և այստեղից սկսեցի ես իմ ուսումը։
Մեր Սհակ վարժապետը մեզ կառավարում էր «գաւազանաւ երկաթեաւ»։ Իր երկաթե գավազանը, որ հրացանի շամփուրի էր նման, երբեմն ծռում էր երեխաների մեջքին, ականջները «քոքհան» էր անում և մեծ կաղնենի քանոնով «շան լակոտների» ձեռների կաշին պլոկում։ Ես չե՛մ կարողանում մոռանալ մանկավարժական այդ տեռորը։
Վարժապետի առջև կանգնած երեխան սխալ էր անում թե չէ, սարսափից իրան կորցնում էր, այլևս անկարելի էր լինում նրանից բան հասկանալ, մեկը մյուսից հիմար բաներ էր դուրս տալի։ Այն ժամանակ կարմրատակում, սպառնալի, չուխի թևերը էտ ծալելով, տեղից կանգնում էր վարժապետը ու բռնում… Քիթ ու պռունկն արյունոտ երեխան, գալարվելով, բառաչում էր վարժապետի ոտների տակ, զանազան սրտաճմլիկ աղաչանքներ անելով, իսկ մենք, սփրթնած, թուքներս ցամաքած, նայում էինք ցրտահար ծտերի նման շարված մեր բարձր ու երկար նստարանների վրա։ Ջարդած երեխային վերցնում էին մեջտեղից։
– Արի՛,– դուրս էր կանչում վարժապետը հետևյալին…
Մի երեխայի ուսումնարան ղրկելիս հայրը խրատել էր, թե՝ «վարժապետն ի՛նչ որ կասի, դու էլ էն ասա»։ Եկավ։
Վարժապետն ասում է՝ «Ասա՛ այբ»։
Նա էլ կրկնում է՝ «Ասա այբ»։
– Տո շան զավակ, ես քեզ եմ ասում՝ «Ասա այբ»։
– Տո շան զավակ, ես քեզ եմ ասում՝ «Ասա այբ»։
Այս երեխայի բանը հենց սկզբից վատ գնաց, և այնքան ծեծ կերավ, որ մի քանի ժամանակից «ղաչաղ» ընկավ, տանիցն ու գեղիցը փախավ, հանդերումն էր ման գալի։ Բայց մեր Սհակ վարժապետի չարությունից չէր դա։ Այս տեսակ անաստված ծեծ այն ժամանակ ընդունված էր և սովորական բան էր մեր գյուղական ուսումնարաններում։ Գյուղացիներից էլ շատ քչերն էին բողոքում։ Այդ ծեծերից ես չկերա, որովհետև վարժապետը քաշվում էր հորիցս, բայց մանավանդ մորիցս էր վախենում։ Չմոռանամ, որ Սհակ վարժապետին սիրում էին մեր գյուղում և մինչև օրս հիշում են։
Տասը տարեկան, մեր գյուղից հեռացել եմ Ջալալօղլի, ուր մեծ և օրինակելի ուսումնարան կար, այդ ժամանակ Լոռում շատ հայտնի «Տիգրան վարժապետի» հսկողության տակ։ Այնտեղից էլ անցել եմ Թիֆլիս՝ Ներսիսյան դպրոց, որ չեմ ավարտել։
Շատ վաղ եմ սկսել ոտանավոր գրել։ 10—11տարեկան ժամանակս Լորիս-Մելիքովի վրա երգեր էին երգում ժողովրդի մեջ։ Այդ երգերին տներ էի ավելացնում և գրում էի զանազան ոտանավորներ–երգիծաբանական, հայրենասիրական և սիրային։ Սիրային ոտանավորներից մեկը, մի դեպքի պատճառով, տարածվեց ընկերներիս մեջ ու մնաց մինչև օրս։ Ահա՛ այդ ոտանավորը.
Հոգուս հատոր Սըրտիս կըտոր, Դասիս համար Դու մի՛ հոգար, Թե կան դասեր Կա նաև սեր, Եվ ի՜նչ զարմանք, Իմ աղավնյակ, Որ կենդանի Մի պատանի Սերը սըրտում Դաս է սերտում: Հարցեր և առաջադրանքներ: 1. Անծանոթ բառերը դուրս գրիր և բառարանի օգնությամբ բացատրիր: 2. Ըստ ստեղծագործության գրավոր պատմիր, թե Թումանյանի մանուկ ժամանակ ինչպես էին ապրում գյուղում: 3. Այսպիսի ինքնակենսագրություն գրիր (պատմիր, թե ինչով ես նման ծնողներիդ յուրաքանչյուրին, ինչպես ես անցկացրել կյանքիդ նախադպրոցական շրջանը, ինչն է շատ ազդել քեզ վրա և այլն): 4. Տեքստում ընդգծիր հատուկ գոյականները:
Նախագծի ժամկետը` փետրվարի 14-ից մարտի 14-ը Նպատակը՝ բացահայտել ու ճանաչել Թումանյանին: Խնդիրները` Թումանյանի ստեղծագործությունների յուրացում (բերանացի) Թումանյանական մտքի, ստեղծագործության ուսումնասիրություն, Ստեղծագործությունների ներկայացում, վերլուծություններ: Նախագծային թեմատիկ ուղղություններ՝ Թումանյանը՝ մանկագիր Թումանյանը՝ հեքիաթագիր Թումանյանն ընտանիքում Թումանյանը՝ թարգմանիչ Թումանյանը՝ հասարակական գործիչ Թումանյանը և երաժշտությունը, արվեստը Թումանյանի ամենահերոսը
Սովորողները ընտրում են աշխատանքի թեման ու սահմանված ժամանակահատվածում կազմակերպում, իրակակացնում են նախագծային առաջադրանքը: Աշխատանքի արդյունքները ամփոփվում լուսաբանում, հրապարակվում են ուսումնական բլոգներում, ինչպես նաև կայքի «Թումանյանական օրեր» բաժնում:
Ակնկալվող նյութերը Աուդիոնյութերի, տեսանյութերի պատրաստում, ուսումնասիրություններ, վերլուծություններ, հարցազրույցներ, լուսաբանումներ: Ստուգատեսային աշխատանքների հրապարակում ուսումնական բլոգներում, կայքում: Ներկայացումներ գրական թատրոնի դահլիճում: Ընթերցումներ քաղաքում, հասարակական վայրերում:
Ամանորի սովորոյթներում մեծ տեղ կը գրաւեն ծիսական ուտեստները, որոնց «թագաւորը» կրնանք համարիլ Տարի հացը կամ Տարեհացը, ոմանք այն կանուանէին Կրկենի (Սիսիանում), Դովլաթ կրկենի (Վարանդայում), Կլոճ, Փուռնիկ եւայլն։ Ընդհանրապէս, 19րդ դարու վերջ 20րդ դարու սկիզբը հայոց բոլոր ազգագաւառներում չէ, որ Յունուարի 1ին կը նշէին Նոր Տարին։ «Սիսիանում Նոր Տարին շատ անշուք է անցնում, որովհետեւ սրանք տօնում են հայկական նոր տարին, Նաւասարդի մէկը, որ գալիս է Օգոստոսին։ Ոչ մի շնորհաւորութիւն չէ լինում», «Վարանդայի գիւղերում Նոր Տարին գրեթէ բոլորովին չի տօնւում»։ Ահա նման դէպքերում «Տարի»ն կը պատրաստէին Սուրբ Ծննդեան օրը տօնելիս։ Պէտք է նշենք, որ Ամանորին անչափ շատ կը թրխուէին զանազան տեսակի խմորեղէններ ու հացեր, որոնք մեծամասամբ ծիսական գուշակութիւններու եւ բարեմաղթանքներու համար էին։ Եւ եթէ անգամ բաւական հաց ունենային, միեւնոյն է՝ Նոր Տարին հարկ էր նոր հացով սկսիլ։ Եւ ուրեմն մինչ Տարեհաց թխելը, նախ պիտի նորոգէին թթխմորը։ 8-10 տարեկան անմեղ աղջնակ մը Ամանորի համար պատրաստուող հացի ալիւրէն քանի մը բուռ վերցնելով կը շաղէր այն՝ առանց թթխմոր խառնելու, որպէսզի այն ինքուրոյն թթուէր, որմէ յետոյ միայն կ’անցնէին ծիսական հացեր ու թխուածքներ պատրաստելուն։ Տարեհացի բաղադրութիւնը շատ պարզ կ՚ըլլար։ սովորաբար այն գաթայ էր՝ առանց կաթի, իւղի, մածունի, կարագի, զի այդ օրը պաս էր։ Խորիզը՝ միջուկը, մեղրով ու ընկոյզով կը շաղախէին։ Սասունում Տարեհացի՝ Փուռնիկի խորիզը կանեփի բոհուած հատիկներ էր՝ շաղախուած ընկոյզով եւ քաղցր պաստեղով։ Այլ վայրերում, զոր օրինակ Ալաշկերտում, ամբողջ խմորը կը շաղախէին ընկոյզով, կանեփով ու չամիչով։ Տարեհացը կրնայ գաթայ ըլլայ կամ բաղարջ, լինի կլորակ, եռանկիւնի կամ քառանկիւնի, խաչաձեւ կամ ձուաձեւ։ Սա ճաշակի հարց էր։ Երեսին վրայ կը նկարուէին զանազան կենդանիներու կամ տաճարներու պատկերներ, յաճախ արեւի կամ յաւերժութեան խորհրդանշաններ… Բայց ամէնէն կարեւորը Տարեհացի մէջ դրուող մետաղադրամն էր կամ սիսեռը, որը մեծ բախտաւորութիւն կը խոստանար ստացողին։ Մեր օրերում դրամէն զատ խմորի մէջ կը դնեն նաեւ բազմաթիւ բարեմաղթանքներ ու գուշակութիւններ։ Որոշ վայրերում Տարեհացը կը բաժանէին ըստ տան անդամներու թուին, այլ գիւղերում դրան կ՚աւելանար օճախի բաժինը, արտի, հանդի, անասուններու, Վարանդայում՝ անգամ օտարի բաժինը։ Երբեմն Տարին կը բաժանէին 12 մասի՝ ըստ ամիսներու թուի եւ որ ամսուան բաժին հասնէր մետաղադրամը, այդ ամիս պիտի ըլլար ամենաբարեբերը տան համար։ Համակ ուշադրութեամբ կ՚ուտէին իրենց բաժինը՝ լարումով փնտռելով մետաղադրամը ում բաժին ընկներ՝ «տարին նրանն էր» լինելու։ Շատ կ՚ուրախանային, եթէ օճախին հասնէր, սա նշանակ էր որ տան բոլոր անդամներուն բախտը բերեց։ Իսկ ահա օտարի դէպքում կը տխրէին, զի տան դովլաթը՝ բախտը, օտարին կ՚անցնէ։ Իսկ եթէ կտրելիս, դանակը դէմ կ՚առնէր դրամին, ուրեմն տարուայ առատութիւնը գութանէն, երկրագործութիւնէն կու գար։ Տարբեր վայրերում տարբեր օրերի կը կտրէին Տարին՝ տարեմտի ընթրիքին, Յունուարի 1ին, 4ին, 6ին։ Ջաւախքում Նոր Տարու նախորդ օրը փոքր հարսը սովորականէն առաւել շատ խմոր կը հունցէր ու թոնիրը կը վառէր։ Յետոյ կու գար ապլան, կ՚եփէր հիմնական ուտեստները, որմէ ետք նրանք միասին կը թխէին հացերը։ Ապլան անիսոնով մի բաղարջ կը պատրաստէր, յետոյ մի մեծ գունդ կը վերցնէր ու կը սկսէր աղօթել։ «Երկնաւոր Թագաւոր, դու բարով խերով տարի էնես, դու հալեւորիս ու տղոցս, հարսներուս ու թոռներուս հետ շատ տարիներու նասիպ էնես, մէկու ճար աղջկանս ա մէ բարի ղուռմ բանաս»։ Յետոյ դրամ մը կը խրէր խմորի մէջը, լաւ կը գնտէր, կը բանար, երեսը ձեռքով կը նախշէր, քիշմիշով ու ընկոյզով կը զարդարէր, ետքը Յիսուս Քրիստոս ըսելով կը դնէր հացառի վրայ ու կը խփէր թոնրի շուրջը։ Արշալոյսը բացուելուն պէս, ապլան կ՚արթննար, Տարին կը դնէր սալանի մէջ, վրան մեղր կը քսէր, ձեռքին գաւազան մը քոթքոթացնելով կ՚ելնէր դուրս, կը դառնար դէպի արեւելք ու երեք անգամ կ՚ըսէր։ «Դէօվլաթ, սարն էս, ձորն էս, արի տուն» եւ նորէն քոթքոթացնելով ներս կը մտնէր…
Թող Նոր տարում խաղաղության մեջ պայթեն ու ճայթեն բոլոր բողբոջները՝ և՛ նուռը կարմիր, և՛ խնդությունը մարդկային հոգու, և՛ հիացք ու զարմանք պատճառող ամեն տեսակ շնորհք ու տաղանդ:
Մաղթենք, որ խաղաղավետ ու աներկրաշարժ լինի այս Ամանորը, և մարդը ցնցվի միայն բարի խոսքի առատությունից:
Ժպիտ, սեր ուրախություն, Ու ՛շատ շատ երջանկություն:
Խաղաղություն բոլորին: Շնորհավոր ձեր նոր տարին…
Այս տարում գալիք հաջողությունը Մեզ ուղեկցի ամբողջ տարում ու ողջ կյանքում Ամեն օրը լինի ամանոր մեր կյանքում Նոր հույսերի ու երազանքների տարի Որպես սրտիս անկեղծ խոսքեր Րոպեն, տարին գալիք թող որ լինի շհնորհավոր:
Իմ սիրելի անկյունը արատեսն է ես հաճախեմ այնտեղ գնում տարվա մեջ ամեն եղանակին պարտադիր գնումեմ և արդեն եղելեմ այնտեղ 7 տարբեր դասատուների հետ բայց 13 անգամ ես ամեն անգամ գնալուց մասնակցումեմ բոլոր ճամբորդության նախագծի բոլոր կետերին և հավագումեմ աղբ հաճախ տհաչությամբ բայց հաչաղ հավեսով
Հիշումեմ 2016 թվականի օգոստոսն էր մանկապարտեզը ավարտել էյի մոտ 2 ամիս մայրիկիս հետ գնում էինք տարբեր դպրոցտներ մի դպրոցում մի բան մայրիկիս դուր չէր գալիս մյուսում մի բան ինձ մի որ եկանք Մխիթար Սեբաստացի ես ծանոթացա այն ժամանակվա տնորեն Տաթև Բլեյանի հետ նա ցույց տվեց մեզ դպրոցը ես հիացա տեսնելով լողավազանը և ագարակը իսկ հետո իմացա որ աշխատումեն համակարգիչներով տեսա դպրոցի բակում ներքնակների վրա պառկած երեխաներին և հրժարվեցի ուրիշ տեղ գնալ և այսպես արդեն 7-րդ տարին է ինչ ես եստեղեմ
Եսայան Դավիթի ուսումնական բլոգ 